معرفی گل سوسن یا لیلیوم

معرفی گل سوسن یا لیلیوم
گل سوسن یا لیلیوم یکی از زیباترین گلهایی است که امروزه طرفداران بیشماری را بخصوص به شکل شاخه گل بریده به خود اختصاص داده است. زیبایی شکل خاص و طیف رنگی گلبرگهای آن به همراه ماندگاری نسبتا قابل توجه گل شاخه بریده آن، از دلایل معروفیت این گیاه است.

نام  فارسی: گل سوسن
خاستگاه: مناطق معتدل نیمکره شمالی
نام های انگلیسی:
Lily-Lis
نام علمی: Lilium spp
خانواده:   Liliaceae
تعداد گونه: 100

توضیحات:
گل سوسن با نام علمی “Lilium spp” اگرچه در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری رشد می کند ولی این گیاه را می‌توان در فضای باغ و باغچه نیز کشت کرد اما در مناطق سردتر علاوه بر فضاهایی همانند گلخانه‌ها، از گلدان نیز می‌توان استفاده کرد و این گیاه را به عنوان گیاهی گلدانی تحت کشت و پرورش قرار داد.

گل‌دهی:

گل سوسن بطور معمول در تابستان گل می دهد ولی برخی گونه ها کمی زودتر و در بهار گل می دهند و با زود رسی می توان زمان گل‌دهی را به نحوی تغییر داد که همزمان با عید نوروز باشد. برای این کار سوخ ها(پیازها) را باید در ماه های آذر و دی در گلخانه کشت کرد. در مناطق سردسیری، گل سوسن در گلدان کشت شده و در بهار به زمین منتقل می شود.

نیاز ها
آبیاری: آبیاری مسئله مهمی در لیلیوم های کاشته شده در گلدان است زیرا که پیاز لیلیوم به محیط کاشت خیس بسیار حساس است و ابتدا لکه های قهوه ای رنگ بر روی برگسار آن ایجاد می‌شود و یا حتی بدون بروز این عارضه در نهایت پژمرده شده و  از بین می رود بنابراین آبیاری آن باید با دقت انجام شود.

پیازها را بعد از کاشت آب دهید در هر مربته آبیاری مطمئن شوید که آب به ریشه ها رسیده با این حساب باید آب از زهکش ته گلدان حتما خارج شود. پیازهای لیلیوم محیط مرطوب را دوست ندارند  و بین هر مرتبه آبیاری بهتر است که سطح خاک خشک شود.

زردی برگها و باز نشدن گلها از جمله دلایل آبیاری زیاد است . از پاشیدن قطرات آب در زمان آبیاری خودداری کنید. نمونه های متعلق به Oriental بهتر است که با آب سبک و بدون گچ آبیاری شوند زیرا به افزایش اسیدیته خاک حساس هستند.

دما مور نیاز سوسن : رشد و گلدهی گل سوسن تحت تأثیر مستقیم دمایی است که سئخ ها، پس از کاشت در آن شرایط قرار می گیرند. همچنین دمای ماه های آخر کشت و کار سوخ در مزرعه اثر ویژه ای در رشد و نمو گلدهی این محصول دارد.

پس از کاشت سوخ ها، اگر آنها به مدت ۴ تا ۶ هفته در دمای  ۳  درجه نگهداری کنیم در کمترین زمان سوخ ها به گل می روند. ولی باید توجه داشت که این زودرسی با کوچکی گل ها همراه است. همچنین در نتیجه آن تعداد گل ها و برگ ها و نیز ارتفاع کلی گیاه کاهش می یابد.

به هر حال، در صورتی که ۶ هفته سوخ های این محصول در سرما قرار گیرند از تاریخ کاشت سوخ تا گلدهی بیش از ۱۲۰ روز طول نخواهد کشید و این در شرایطی است که دمای گلخانه روی ۱۵ درجه تنظیم شود.

می توان به جای سما دهی سوخ ها، از یک تیمار  نور دهی ۶ هفته ای استفاده کرد به طوری که نیمه شب ۴ ساعت، از ساعت ۲۲ تا ۲، نوری با شدت ۳۷۸ لوکس به گیاه تابانده شود. این تیمار باید در دماهای کمتر از ۲۲ درجه به کار رود.

برای تولید گل در عید نوروز، از زمان خارج کردن سوخ ها از زمین تا هنگامی که آنها را جهت سرما دهی انبار می کنیم، باید در دمای حدود ۲۰ درجه نگهداری شوند.

در عمل می توان پس از کندن سوخ ها(پیازها) و کاشت آنها در گلدان، محصول را در ابتدای فصل پاییز در شاسی های سرد نگهداری کرده، با شروع سرما در اواخر آذر آنها را به گلخانه های سرد ۱۵ درجه منتقل کرد.

دمای این شاسی ها در اواخر فصل پاییز کمی بالاتر از نقطه انجماد است و بدین صورت سوخ ها به طور طبیعی سرمای لازم جهت رشد و نمو و گل‌دهی خود را دریافت می کنند. بدین ترتیب گل سوسن در دمای ۱۵ درجه شب و ۲۰ درجه روز زودرس می شود.

اگر رشد گیاه کند باشد ( کمتر از مقدار لازم بر اساس تقویم زمانی)، می توان فقط در ماه های بهمن و اسفند دمای شب گلخانه را تا ۲۰ درجه افزایش داد ولی اگر محصول زیاد رشد کرده باشد ( بیشتر از مقدار لازم بر اساس تقویم زمانی ) (ظهور غنچه های گل مدت ها پیش از نوروز)، محصول در حالت غنچه و پیش از باز شدن در سردخانه نگهداری می شود.

در پرورش سوسن عید پاک یک عامل مهم است و نیاز های دمایی آن در مراحل مختلف تا گل‌دهی به شرح زیر است:

۱- کاشت سوخ سرما ندیده در پیت مرطوب و قرار دادن در دمای ۱۷- ۱۶ درجه سانتی گراد جهت ریشه دهی.

۲- قراردادن در دمای ۷-۲ درجه به مدت ۶ هفته جهت گل انگیزی. در این مرحله دمای بالاتر از ۲۱ درجه باعث آسیب دیدن می شود که نتیجه آن کاهش تعداد جوانه گل و تأخیر در گل‌دهی است.

۳- افزایش دمای بستر تا ۱۷-۱۶ درجه که باعث خروج شاخسار و گل آغازی می شود. پس از گل آغازی نمو گیاه را می توان با دما کنترل کرد.

۴- افزایش دما ( ۱۹-۱۶ درجه) که باعث تسریع گل‌دهی و باز شدن برگ ها می شود. در این مرحله دماهای بالای ۲۴ درجه فقط کمی زمان تا گل‌دهی را کاهش می دهد و ممکن است باعث مرگ جوانه های گل نمو یافته ( بلاستینگ) شود.

نور مورد نیاز گل سوسن : در گلخانه گل سوسن حد اکثر نور باید فراهم شود. در صورتی که به هر دلیلی نور کافی به این محصول نرسد بوته ها بلند می شوند و تعداد گل کمتری می دهند و در این شرایط احتمال زرد شدن برگ های پایینی گیاه نیز وجود دارد. طول روز در گل‌دهی اثری نداشته ولی در روز های بلند گیاه بلند تر و درشت تر می شود.

از عامل طول روز برای تنظیم رشد و نمو و گل‌دهی استفاده ای نمی شود ولی در صورتی که محصول بیش از حد کوتاه باشد می توان از طریق نور مصنوعی رشد و نمو آن را افزایش داد و بلعکس. در صورتی که هدف زودرسی گل باشد دسته کم ۶ هفته پیش از گل‌دهی به طول مدت روشنایی افزوده می شود.

خاک مناسب لیلیوم و کودهی : خاک باید دارای تهویه کافی بوده، PH آن کمی اسیدی تا خنثی باشد، چون شرایط قلیایی باعث طولید گیاهان ضعیف و کوتاه می شود. مقادیر کم قلیایی بودن خاک نیز باعث پریدگی رنگ برگ ها، کاهش تعداد گل، سوختگی نوک بیشتر برگ ها و افزایش رنگ پریدگی در ریشه می شود.

از جمله مواد غذایی که در مصرف آن باید دقت شود فسفر است. چون زیادی فسفر در خاک باعث سوختگی برگ ها می شود و از طرف دیگر فقدان آن باعث کاهش تعداد جوانه های گل می شود. خاک باید دایم مرطوب باشد ولی از استفاده زیاد از حد آب در مراحل اولیه، در طی مرحله ای که نور کم است باید خودداری کرد.

 قیم گذاری: برای ارقامی که جهت گل بریدنی به کار میرود باید از قیم استفاده شود. برای قیم گذاری در این گیاه همانند میخک از شبکه های سیمی در زمین استفاده کرده که با افزایش ارتفاع گیاه تعداد طبقات شبکه را زیاد می کنند. هر یک از خانه های شبکه به عنوان حایلی برای ساقه ها عمل کرده و از خم شدن آنها جلوگیری می کنند.

نحوه تکثیر گل لیلیوم یا سوسن
 از طریق جدا کردن فلس، سوخک و سوخیزه ( در برخی گونه ها) می توان آن را افزایش داد. سوخیزه، سوخ های کوچکی است که در محور برگ ها تشکیل می شود. زمان کاشت گل سوسن سفید اواخر تابستان و اوایل پاییز است. نباید عمیق تر از ۵ سانتی متر کشت شود ولی در برخی گونه ها که ریشه علاوه بر ته سوخ، از پایین ساقه هوایی نیز خارج می شود باید کمی عمیق تر کشت شود.

باید تو جه داشت که سوخ گل سوسن در برابر رطوبت حساس بوده و می پوسد. برخی گل سوسن کاران برای جلوگیری از این نوع پوسیدگی، زیر سوخ گل سوسن را ۱۰ سانتی متر ماسه می ریزند و این کار را در بالای سوخ هم انجام می دهند تا زه کشی کافی فراهم گردد.

در جاهای سرد سوخ را داخل گلدان می کارند برای این کار سوخ ها را تا زمان کاشت در دمای ۱۰ تا   ۱۵ درجه انبار می کنند. خاک گلدان باید خاکی سبک بوده و از اضافه کردن مقادیر زیاد پیت و مواد مشابه که آب زیاد به خود می گیرند و باعث پوسیدگی می شوند باید خودداری کرد. سوخ گل سوسن به تقریب در کف گلدان کشت می شود تا نمو ریشه های ساقه ای در مرحله پیش رس کردن در گلدان رخ بدهد.

با توجه به میزان رشد گیاه فاصله گلدان ها را بیشتر می کنند. سوخ های کوچک ( محیط برابر ۱۸-۱۵ سانتی متر ) بوته های کوچک و گل های کمتری در مقایسه با سوخ های درشت ( ۲۸-۲۵ سانتی متر) تولید می کنند.

در استفاده از قلمه فلس جهت افزایش، پس از گلدهی سوخ های درشت را انتخاب می کنند و دو لایه فلس خارجی را با دقت به همراه کمی از صفحه پایه ای جدا کرده و درون پیت و ماسه می کارند و برای آن دمای ۲۱-۱۸ درجه فراهم می کنند که پس از مدتی در پایین هر فلس ۵-۳ سوخک تولید می شود که می توان جهت افزایش استفاده کرد.

برداشت و نگهداری سوخ: سوخ گل سوسن در مهر ماه برداشت می شود. زودتر از این ماه برداشت صورت نمی گیرد چون رشد و نمو سوخ در فصل پاییز انجام می شود. سوخ با اینکه مقاوم به سرما است ولی هر سال برای افزایش آن را از خاک خارج می کنند. اگر سوخ گل سوسن در خاک بماند در خاک نفوذ کرده، کوچکتر شده و گل های کوچکتری تولید می کند. سوخ پس از خارج شدن از خاک باید در داخل پیت و در دمای ۷-۲ درجه نگهداری شود.

برداشت و نگهداری گل: زمانی که حداقل یک جوانه خوب رنگ گرفته باشد برداشت انجام می شود. شاخه های گل را می توان در دمای ۱-۰ درجه سانتی گراد به مدت ۶ هفته انبار کرد. در فروشگاه ها گاهی پرچم ها را گرده زیادی تولید می کنند قطع می کنند و به دلیل عدم گرده افشانی، عمر گل افزایش می یابد.

انواع گل سوسن
1- L. bulbiferum: در کنار برگ ها سوخیزه تولید می کنند که برای افزایش می توان از آن استفاده کرد. گل های غیر معطر آن به رنگ زرد زعفرانی یا قرمز نارنجی با چند لکه سیاه رنگ بوده و روی آنها به سمت بالا است. در اوایل تابستان گل می دهد.

2- L. candidum: به گل سوسن سفید معروف است. در آب و هوای مناطق شمال ایران به خوبی رشد و نمو می کند. خوشه ای از ۲۰-۵ عدد گل شیپوری شکل و سفید رنگ و معطر با بساک های زرد رنگ می دهد که به صورت افقی روی ساقه قرار دارند. زمان گل‌دهی آن اوایل تابستان است.

3- L. longiflorum(گل سوسن عید پاک): خوشه ای از گل های سفید و معطر با پرچم های زرد، به تعداد۶-۱ عدد داشته که به صورت افقی قرار دارند. این گونه روی ساقه ریشه می دهد. به سرما حساس است و در اواسط بهار گل می دهد.

۴-   L. ledebourii(گل سوسن چلچراغ): یکی از گیاهان در حال انقراض است که در منطقه داماش از توابع شهرستان رودبار، در استان گیلان و کلاردشت مازندران در ایران و در منطقه تالش کشور آذربایجان رشد می کند.

ارتفاع آن حدود یک متر است و خوشه ای از گل های سفید به تعداد ۲ تا ۱۵ عدد در مدت کوتاهی از ماه خرداد تا تیر روی آن ظاهر می شود. گل ها به طور واژگون قرار داشته و روی حاشیه گلبرگ ها با لکه های برجسته به رنگ قهوه ای مزین شده است. دارای پرچم های قرمز است.

برخی مشکلات کشت و پرورش گل سوسن
۱- سبز شدن سوخ های زودرس در پاییز، پیش از خارج کردن از خاک: در این حالت باید به حال خود رها شوند و نباید ساقه سبز شده آنها شکسته شود. چون برای رشد مجدد ساقه زمانی طولانی لازم است.

۲- لکه قهوه ای برگ: در بخش فوقانی برگ ها، لکه های درشت ظاهر شده و دلایل مختلفی دارد و به طور کلی هر عاملی که رشد و نمو ریشه را محدود کند مانند آبیاری بیش از حد و کودپاشی نادرست، به این مشکل کمک می کند.

۳- کمی تعداد گل: ناشی از عوامل مختلف مانند کاشت سوخ های کوچک و یا انبار کردن سوخ ها به مدت طولانی یا خشکی هوای انبار است.

۴- ترکیدن جوانه گل: دلیل اصلی آن کمبود آب گیاه است که در نتیجه ضعف ریشه ها در جذب آب، کمی نور یا ضعیف بودن آن یا بالا رفتن دما در طول زودرسی اتفاق می افتد.

۵- زرد شدن و ریزش برگ های پایینی: نتیجه کمبود نیتروژن یا کمبود نور است. فاصله دادن به بوته ها و کودپاشی نیتروژنی پس از خارج برگ ها از داخل خاک در جهت رفع این عارضه توصیه شده است. از عوامل دیگر که باعث این عارضه می شود می توان آسیب دیدگی ریشه در اثر سنگینی خاک، آبیاری زیاد و پوسیدگی، کوددهی زیاده از حد یا ناکافی، تنش آبی، تراکم زیاد و در نتیجه نور کم و تهویه ناکافی پایین گیاه و یا افزایش فلوئور در گیاه را نام برد.

آفات و بیماری گل سوسن
۶- پوسیدگی ریشه: در اثر قارچ ریزوکتونیا و پیتیوم در شرایط رطوبت بالای خاک ایجاد می شود. در صورتی که خاک از آب اشباع باشد، درآوردن خاک از گلدان به نحوی که ریشه ها تکان نخورند و دوباره گلدان کردن آنها باعث می شود هوای بیشتری در اختیار ریشه ها قرار گیرد. این عمل باید با احتیاط انجام شود تا خاک گلدان از هم نپاشد. این عمل به کنترل بیماری کمک خواهد کرد.

۷- شته: مهمترین آفت گل سوسن است که به بخش انتهایی برگ ها حمله می کند. گاهی باعث ترک خوردن و از هم پاشیدن جوانه گل می شود.

۸- نماتد: نماتدها موجودات ریزی هستند که در خاک و بر روی ریشه و پیاز فعالیت می‌کنند و به دلیل از بین بردن ریشه موجب پژمردگی و از بین رفتن گیاه می‌شود. بکارگیری خاک ضدعفونی شده و پیازهای عاری از این آفت از راهکارهای جلوگیری از بروز این مشکل است.